Eye-openers. Film en filosofie 2.

Verkadefabriek
's-Hertogenbosch
september — december 2014

Het aanbod op deze pagina stamt uit het verleden. Voor actueel aanbod zie rechts op de menu's onder Overig aanbod.

Wat is film? Wat is filosofie? Film, zo zal blijken, is het in beeld brengen van ervaringen van personages. Gaat dat altijd goed? Nee. Is er maar één manier om ervaring in beeld te brengen? Nee. Iedere poging leert ons meer over film, en over filosofie. We zullen naar sterke films kijken, dus het kijkplezier zal niet gering zijn. Van deelnemers wordt niets meer verwacht dan een open geest en een goed gemoed, de rest wordt geleverd.

Nu met discussieforum

Op Facebook heb ik een discussie-forum ingesteld voor deelnemers, om films verder na te bespreken. Omdat dit forum besloten is, dus alleen voor deelnemers, zal ik eigenhandig iedereen op de site moeten abonneren. Wie wil meedoen, moet wel zelf een Facebook account hebben. Dat kun je vrij gemakkelijk aanvragen, maar ik begrijp het wel als u daar geen trek in heeft. Mocht dit voor velen een beletsel zijn, dan zal ik een volgende keer naar andere forum-software omzien.

Wat u moet doen om deel te nemen aan dit discussieforum.
Om deel te nemen aan het discussieforum moet u
1. een Facebook-pagina openen en
2. mij een mailtje sturen vanaf het mail-adres dat u aan uw FaceBook-pagina hebt gekoppeld.
3. U ontvangt dan van mij een uitnodiging op dat adres met een link waarmee u uw deelname kunt bevestigen.

Als u aarzelt om aan FaceBook te beginnen, begrijp ik dat volkomen. Voor wie aarzelt omdat u vreest dat u uw privacy te grabbel gooit, heb ik een kleine Facebook handleiding geschreven waarmee u uw privacy-instellingen zo kunt instellen, dat niemand uw pagina ziet, noch er iets op kan "posten". Sowieso is de groep van deze cursus volstrekt besloten en alleen toegankelijk voor de deelnemers die eraan meedoen.

Inleiding

In deze cursus starten we steeds met een inleiding over de relevante filosofische kwesties; dan bekijken we een film, waarna nog enige tijd resteert om de film te bespreken. Eventuele losse eindjes nemen we mee naar de volgende bijeenkomst (of naar de FaceBook-site van de cursus).

Films en filosofie

Als het gaat om de combinatie van films en filosofie bestaan er minstens twee typen films:
1. Films die een filosofische kwestie als onderwerp hebben en dit met een beeldverhaal tot leven brengen. Voorbeelden hiervan zijn The Matrix (Cartesiaans scepticisme); Memento (de beleving van falend geheugen); Minority Report (kun je verantwoordelijk zijn voor misdaden die je nog niet gepleegd hebt?); Inception (de logica van dromen). We gaan niet naar dit soort films kijken (vandaar dat ik de titels doorgestreept heb), omdat ze doorgaans weinig meer zijn dan illustraties van filosofische thema's. Wat vanuit mijn benadering evenmin voor deze films pleit is dat ze zich geen van alle primair om het subjectieve perspectief van de personages bekommeren, maar vooral een coherent verhaal (willen) vertellen, waar de kijker zich dan het hoofd over kan breken. (Voor de duidelijkheid: daar is niets mis mee; het past alleen niet in de benadering die ik voor deze cursus heb gekozen.)
2. Films die met hun materiaal iets filosofisch duidelijk maken over films. Bij dergelijke films kijken we naar typische manieren waarop iets overgebracht wordt, en naar de manier waarop kijkers erin slagen dit te begrijpen (de fenomenologie ervan). We bespreken de films om hun eigen verdiensten, en leren daar iets filosofisch van over kunst/film. We benaderen deze films als een artistiek onderzoek met filosofische relevantie.

Het thema dat we dit keer gekozen hebben zal ons toch vaak dichter bij het verhaal van de films brengen, dan bij de experimentele kanten van de films.

Eye-openers en perspectieven

Wie het over film heeft, heeft het over waarneming—en waarneming vindt altijd plaats vanuit een bepaald perspectief. In Eye openers (Film en filosofie 2), bekijken we prachtige films met als leidraad het thema Perspectief. Letterlijk ziet iedereen de werkelijkheid vanuit het perspectief van het eigen lichaam: dat geldt voor de kijker, maar ook voor de verschillende personages in een film. En films zelf tonen in het begin vaak een heel ander perspectief op de gebeurtenissen dan op het einde. In deze cursus hebben we het over al dit soort perspectieven. Zelfs vergelijken we "ons" perspectief met dat van andere tijden en culturen.

Een centraal onderwerp voor ieders waarneming is de ander. Hoe zien wij andere mensen — hoe zien zij ons? Hoe belangrijk is het om regelmatig met mensen om te gaan die belangrijk voor jou zijn? Wat is het zelf? Zien we het in de spiegel?
Is alles wat een film overbrengt zichtbaar en hoorbaar? Wat gebeurt er tussen twee beelden in? Welke middelen gebruikt een film om ons een verhaal te vertellen? Het beeld en het geluid van een handeling, inderdaad, maar ook muziek en ellipsen, gaten in het verhaal, standpuntswisselingen (de camera die vanuit de positie van een bepaald personage kijkt), enz. Wat gebeurt er met de kijker wanneer zij een flash-back te zien krijgt? Is een associatie niet ook een soort flash-back? Maar hoe brengt een film de associaties van een personage in beeld?

Over Rob van Gerwen

Dr. Rob van Gerwen is senior docent en onderzoeker aan departement Wijsbegeerte (faculteit Geesteswetenschappen) van Universiteit Utrecht. Hij doceerde ook aan de Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten en het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en de Hogeschool der Kunsten te Utrecht. Doceert aan de HOVO's van Nijmegen, Utrecht en Brabant, en aan kunstinstellingen in Den Bosch, Breda, Helmond en Eindhoven. Hij is directeur/eigenaar van Consilium Philosophicum.

Hij publiceerde 175 artikelen en negen boeken, over onderwerpen uit de filosofie van de kunst. Hieronder een met cum laude beoordeeld proefschrift, Art and Experience (1996); verder een boek over Richard Wollheims benadering van schilderkunst, bij Cambridge University Press (2001), en, bij het Centraal Museum in Utrecht, Kleine overpeinzingen. Over kunst kijken in het museum (2003). In 2016 verscheen bij uitgeverij Klement, zijn Moderne filosofen over kunst (tweede druk, 2017).
Eind 2018 verscheen, ook bij uitgeverij Klement, Zullen we contact houden. Hoe we de geest uit ons wereldbeeld verwijderen, over de tegenwerking van de subjectieve geest en onze verantwoordelijkheid door digitale technologie en het objectivisme van de moderne gemechaniseerde wetenschappen — onze eigen (objectieve) geest is daarvoor verantwoordelijk.
Hij schrijft momenteel voor uitgeverij Lontano een boek waarin hij voorstelt om de ethiek op de esthetische aspecten van menselijke interactie te funderen. In de achtergrond rondt hij ook een boek af over Kunst als een morele praktijk, en werkt hij nog altijd aan de esthetica van menselijke schoonheid, gelaatsexpressie en cosmetische chirurgie.
Via zijn websites vindt u onderwijsbeschrijvingen, artikelen, voordrachten en een weblog. Meer...

Over de cursus en de locatie

Verkadefabriek in 's-Hertogenbosch. Tijdstip: 19.30 Kijk voor de dagen in onderstaand weekschema.

Handouts

Handouts komen beschikbaar na afloop van ieder college. Vraag docent om inloggegevens.

Weekschema 2013-14

1. 1 oktober 2014. Na de Apartheid

Film: Disgrace, r. Steve Jacobs, 2008 (genre: psychologisch, 119 min.)

Liefde is mooi, helder, en eenduidig, toch? Waarschijnlijk is dat wel zo. Maar misschien is liefde alleen mooi binnen een cultuur, en daarbuiten niet. Maar wat grenst culturen af? Vanuit de ene cultuur is een liefde mooi, vanuit de andere is ze een schande.
Wat is dat eigenlijk: een schande? Niet iets waar men zich zelf voor schaamt. Anderen doen dat voor je. Maar de anderen dragen die schaamte niet zelf, maar verwijten jou dat jij hem niet voelt. Vanuit wiens perspectief is iets een schande? Een ingewikkeld verhaal naar een roman van J. Coetzee, dat speelt in het Zuid-Afrika van na de afschaffing van de Apartheid. De strijd tussen blank en zwart is nog niet gestreden.

De plot van Disgrace
David Lurie, een professor uit Kaapstad met een amorele levenswandel, heeft een onwaarschijnlijke affaire met een studente. Hij weigert zich te verdedigen nadat hij haar een voldoende heeft gegeven voor een toets die ze niet eens gemaakt heeft. Ontslagen verhuist hij naar de boerderij die zijn dochter Lucy onder erbarmelijke omstandigheden runt. Wanneer ze door lokalen worden overvallen en gemolesteerd, weigert Lucy terug te vechten, maar David laat niet op zich zitten.

Met: John Malkovich, Jessica Haines, Natalie Becker.

2. 15 oktober 2014. Het nu en religieuze perspectieven

Film: Ida, r. Pawel Pawlikowski, 2013 (genre: psychologisch-historisch, 80 min.)

De plot van Ida
Polen, 1962. Anna staat op het punt haar geloftes voor het klooster af te leggen als ze erachter komt dat ze nog familie heeft. Ze blijkt van Joodse afkomst en eigenlijk Ida te heten. Samen met haar tante Wanda duikt ze in haar verleden.

Met: Agata Trzebuchowska, Agata Kulesza, Dawid Ogrodnik

3. 29 oktober 2014. Beeld en afbeelding—en motivatie.

Film: Caché, Michael Haneke, 2005 (genre: Psychologisch drama, 117 min.)

Het beeld in de werkelijkheid en het verfilmde beeld. Het perspectief van de maker van de beelden tegenover dat van degene die op de beelden staat.

De plot van Caché
Georges (Duteuil) heeft een literair praatprogramma op televisie. Hij en zijn vrouw (Binoche) ontvangt pakketjes met bewakingsvideo's van hun eigen leven die gemaakt zijn vanuit de straat tegenover hun huis en onbegrijpelijke tekeningen. Hij heeft geen idee wie ze bij hen aflevert. Na verloop van tijd worden de beelden op de video's persoonlijker. De zender kent Georges al lange tijd. Hij voelt zich bedreigd, maar omdat hij niet echt bedreigd wordt, krijgt hij geen hulp van de politie.

Met: Daniel Auteuil, Juliette Binoche

4. 12 november 2014. Perspectieven van de Humor

Film: Les Vacances de M. Hulot, r. Jacques Tati, 1953 (genre: humor, 83 min.)

Over humor bestaan verschillende filosofische theorieën: superioriteit, ontlading, en onsamenhangendheid zijn de belangrijkste termen waarmee humor begrepen is. Maar humor is ook een retorische situatie waarbij het publiek zelf door het perspectief van de grap als het ware "gedefinieerd" wordt: we worden meegesleept in een perspectief. Dat is dan ook wat er gebeurt als de clue ons overvalt: we beseffen wat er met ons is gebeurd. Wat gebeurt er in deze lieflijk grappige film van Jacques Tati met de kijker? Hij verandert in een kind en geniet weer als ware hij teruggekeerd naar zijn kinderjaren.

De plot van Les Vacances de M. Hulot
M. Hulot gaat op vakantie aan zee, en maakt er de dingen mee die men zoal op een vakantie aan zee meemaakt—althans, vroeger dan, toen we nog jong waren (of daarvoor nog). Alles zien we anders: gekwebbel van mensen onderling; een man die ijs verkoopt; een hotel waar biljart gespeeld wordt en naar muziek geluisterd wordt; een deur die piept, enz.

Met: Jacques Tati.

5. 26 november 2014. Hoe liefde ontwaakt

Film: In the mood for love, Wong Kar Wai (genre: psychologisch, 98 min.)

In the mood for love is een Chinese film, en dat ziet en voelt men tot in de kleinste details. Toch heeft regisseur Wai cinematografische ingrepen ontwikkeld die ons minder vreemd aanvoelen. We zien niet alles waarvan we weten dat het er is.
De plot van In the mood for love
Een man en een vrouw komen naast elkaar te wonen in een appartementen-gebouw. Hun respectieve echtgenoten zijn doorlopend van huis. Langzaam maar zeker komen de man en de vrouw erachter dat hun echtgenoten hen met elkaar bedriegen. Tussen de twee achtergeblevenen ontwikkelt zich een bescheiden "dans" van aantrekkingskracht.

Met: Maggie Cheung, Tony Leung Chiu Wai, Ping Lam Siu

6. 10 december 2014. Heden en Verleden

Film: Jagten, r. Thomas Vinterberg, 2012 (genre: psychologisch, 115 min.)

De plot van Jagten
Een eenzame onderwijzer poogt het toezicht over zijn zoon te krijgen. Zijn leven wordt allengs beter door het vinden van een liefde. Hij krijgt ook goed nieuws van zijn zoon, maar zijn kwetsbare geluk wordt ruw verstoord door een onschuldig leugentje van een van zijn leerlingen.

Met: Mads Mikkelsen, Thomas Bo Larsen, Annika Wedderkopp

Weblog

Philosophy of the Arts, a blog by Rob van Gerwen