Feit & fictie in film. Film en filosofie 5.

HOVO Nijmegen
Radboud Universiteit
september-december 2017

Inhoud

De meeste bioscoopfilms zijn ficties, geen documentaires. Documentaires gaan over de werkelijkheid, ficties niet; die gaan over verzonnen werkelijkheden. Maar helemaal verzonnen zijn ficties ook weer niet, want dan zouden ze niet meer relevant voor het publiek zijn: je moet je er wel toe kunnen verhouden. Omgekeerd zijn documentaires ook gemaakt en hebben ze dus een verhaal, wat ze een fictief aspect bezorgt.

In deze cursus bezien we de fictieve en de werkelijkheidsaspecten van de gekozen films. Hoe werken fictiefilms op ons in, en hoe documentaires? Over welke werkelijkheden gaan onze films, bijvoorbeeld als ze over de toekomst gaan?

En dan is er de werkelijkheid van de film zelf: we zien personages, maar in de studio neemt de camera acteurs op. Wat is werkelijk in dit geval? Zien we de personages werkelijk, of zien we acteurs in de studio? Welke invloed heeft de camera, en het personeel eromheen, op de werkelijkheid die ze filmt? Maakt dat niet ook documentaires tot een soort ficties?

Over Rob van Gerwen

Dr. Rob van Gerwen is senior docent en onderzoeker aan departement Wijsbegeerte (faculteit Geesteswetenschappen) van Universiteit Utrecht. Hij doceerde ook aan de Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten en het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en de Hogeschool der Kunsten te Utrecht. Doceert aan de HOVO's van Nijmegen, Utrecht en Brabant, en aan kunstinstellingen in Den Bosch, Breda, Helmond en Eindhoven. Hij is directeur/eigenaar van Consilium Philosophicum.

Hij publiceerde 175 artikelen en negen boeken, over onderwerpen uit de filosofie van de kunst. Hieronder een met cum laude beoordeeld proefschrift, Art and Experience (1996); verder een boek over Richard Wollheims benadering van schilderkunst, bij Cambridge University Press (2001), en, bij het Centraal Museum in Utrecht, Kleine overpeinzingen. Over kunst kijken in het museum (2003). In 2016 verscheen bij uitgeverij Klement, zijn Moderne filosofen over kunst (tweede druk, 2017).
Eind 2018 verscheen, ook bij uitgeverij Klement, Zullen we contact houden. Hoe we de geest uit ons wereldbeeld verwijderen, over de tegenwerking van de subjectieve geest en onze verantwoordelijkheid door digitale technologie en het objectivisme van de moderne gemechaniseerde wetenschappen — onze eigen (objectieve) geest is daarvoor verantwoordelijk.
Hij schrijft momenteel een boek waarin hij een ethiek voorstelt over ons alledaagse morele denken en voelen, die niet over morele principes gaat, maar over de waarneembare (met andere woorden, de esthetische) aspecten van menselijke interactie.
In de achtergrond rondt hij ook een boek af over Kunst als een morele praktijk, en werkt hij nog altijd aan de esthetica van menselijke schoonheid, gelaatsexpressie en cosmetische chirurgie.
Via zijn websites vindt u onderwijsbeschrijvingen, artikelen, voordrachten en een weblog. Meer...

Over de cursus en de locatie

De colleges vinden plaats op woensdag van 10.15 – 13.15 uur uur, Erasmuslaan 9, zaal 01.13 (eerste verdieping), van 27 september 2017 tot en met 6 december 2017, met uitzondering van 25 oktober 2017 en 8 november 2017.
Kijkt u voor details in onderstaand weekschema.

Literatuur

Rob van Gerwen, Feit en fictie in film, 2017 (in productie).

Weekschema 2017

1. 27 september 2017.
Personen en discrimatie.

Film: I am not your negro, r. Raoul Peck, 2016 (genre: documentaire, 93 min.)

Hoe vertelt een documentaire zijn verhaal? Wardt het fictief omdat het verteld wordt en niet louter opgenomen van de werkelijkheid? Hoe vertellen we het verhaal van rassendiscriminatie, waar we allemaal bij betrokken zijn, ook al zijn we er waarschijnlijk niet schuldig aan? Een actuele kwestie, maar hoe zit hij in elkaar?

De "plot" van I am not your negro
Schrijver James Baldwin vertelt over ras in modern Amerika op basis van zijn onvoltooide roman, Remember This House.

Met: Samuel L. Jackson, James Baldwin, Harry Belafonte, Marlon Brando, George W. Bush, Dick Cavett, Ray Charles, Gary Cooper, Joan Crawford, Tony Curtis.

2. 4 oktober 2017.
Jihadisme.

Film: Timbuktu, r. Abderrahmane Sissako, 2014 (genre: actueel, drama actualiteit, 97 min.)

Hoe nemen jihadisten eigenlijk een dorp in? Hoe komen ze weg met hun absurde regels?

De plot van Timbuktu
Een runderherder woont rustig met zijn familie in de duinen van Timbuktu, vrij van de jihadisten die hun leven willen bepalen, tot het mis gaat.

Met: Ibrahim Ahmed, Abel Jafri, Toulou Kiki.

3. 11 oktober 2017.
Bijeenkomst afgezegd.

Alle films schuiven een week op. Aan het eind is een extra bijeenkomst ingepland op dezelfde tijd en locatie.

18 oktober 2017. Herfstvakantie

3. 25 oktober 2017.
Bureaucratie.

Film: I, Daniel Blake, r. Ken Loach, 2016 (genre: fictie / documentaire, politieke actualiteit, 100 min.)

Sociaal-realistisch drama: Kafka in uitkeringsland. Vraagje: is een tearjerker per definitie verdacht? Waarom gaat het niet om wie men is (realisme), maar om of de regels passen (nominalisme)?

De plot van I, Daniel Blake
Na een hartaanval mag een meubelmaker van zijn arts niet meer werken, maar om een uitkering te krijgen zal hij wel moeten. Maar hoe krijgt hij zo een baan? En als hij niet serieus soliciteert, hoe krijgt hij dan een uitkering? Een ellendig gevecht van een lieve toegewijde man met regeltjes en uitwijkmanoeuvres.

Met: Dave Johns, Hayley Squires, Sharon Percy.

4. 1 november 2017.
Een crisis kabbelt voort.

Film: Uzak (afstandelijk), r. Nuri Bilge Ceylan, 2002 (genre: Drama, 110 min.)

Ingetogen verteld, waarom zouden de gebeurtenissen ook zo spannend zijn als Hollywood films ons suggeren? Is het leven zo (spannend)?

De plot van Uzak
Nadat zijn vrouw hem verlaten heeft, komt een reclame fotograaf in een existentiële crisis. En zijn neef komt bij hem op bezoek, op zoek naar een baan (maar hij zoekt niet bijster hard).

Met: Muzaffer Özdemir, Emin Toprak, Zuhal Gencer.

8 november 2017. Docent afwezig

5. 15 november 2017.
Hoe voelt arm; en hoe voel je het samen?

Film: Gluckauf, r. Remy van Heugten, 2015 (genre: misdaad, drama, 98 min.)

Dit is duidelijk fictie, maar het gaat wel over de armoede in Limburg na de mijnsluitingen. Gluckauf is wat de mijnwerkers elkaar toewensten als ze afdaalden in de schachten: geluk met het boven komen. Een werkeloze man scharrelt, maakt schuld die hij niet kan afbetalen, wordt een voetveeg. Zijn zoon heeft grotere plannen.

De plot van Gluckauf
Limburg, een werkeloze ex-mijnwerker heeft een schuld bij een locale crimineel. Zijn relatie met zijn zoon komt onder druk als de zoon de crimineel aanbiedt de schuld van zijn vader af te gaan betalen.

Met: Johan Leysen, Ali Ben Horsting, Vincent van der Valk.

6. 22 november 2017.
Improvisatie als authentieke feitelijkheid.

Film: Smoke, r. Wayne Wang en Paul Auster, 1995 (genre: komedie, drama, 112 min.)

Edgar Allan Poe schreef met Descent into the Maelstrom een raamvertelling: je leest het raam als het ware, en in dat raam wordt je een personage aan wie een verhaal verteld wordt. Paul Auster schrijft dit soort verhalen. De film Smoke lijkt geheel geïmproviseerd en dat maakt hem erg authentiek. Wat is deze authenticiteit: feit of fictie?

De plot van Smoke
Een sigarettenwinkel is het centrum van een buurtje en de verhalen die daar rond gaan.

Met: Harvey Keitel, William Hurt, Giancarlo Esposito.

7. 29 november 2017.
Fictie als algemenisering.

Film: The Return, r. Andrey Zvyagintsev, 2003 (genre: Drama, psychologisch, 105 min.)

Wat is de betekenis van een fictie over twee zoons? Gaat zo'n film over twee individuen, of worden die personages op een of andere manier door de fictie geuniversaliseerd tot een type? Is dat het belang van fictie of is het louter vermaak?

De plot van The Return
In Rusland ervaren twee jongens tegengestelde gevoelens wanneer hun vader—die ze alleen van een enkele foto kennen—terug keert.

Met: Vladimir Garin, Ivan Dobronravov, Konstantin Lavronenko.

8. 6 december 2017.
Benauwdheid beleefd.

Film: The Wolfpack, r. Crystal Moselle, 2015 (genre: documentaire, biografie, 90 min.)

De zes broers komen nergens en leven in een schaduwwereld. Hun enige "contact" met de buitenwereld is via films—en dat is louter fictie, weten wij! Hoe word je zo een mens?

De plot van The Wolfpack
Opgesloten, door hun vader, in een flatje in New York, hebben de zes Angulo broers alles wat ze weten geleerd door naar films te kijken en hun favoriete films na te spelen in gedetailleerde zelfgemaakte kostuums. Ze schreven zelf het scenario over deze "documentaire"" over hun leven.

Met: Bhagavan Angulo, Govinda Angulo, Jagadisa Angulo.

Enkele documentaire beelden van Genie, 13 jaar, een kind zonder sociale interactie opgegroeid, 1970. Haar echte naam: Susan M. Wiley.

9. 13 december 2017.
Alles van waarde is weerloos.

Film: Paterson, r. Jim Jarmusch, 2016 (genre: Komedie, drama, romance, 118 min.)

'Het leven heeft geen plot', zegt regisseur Jarmusch, 'dus waarom een film wel?' Deze film bewijst het. Wie gelukkig wil zijn moet de wereld bekijken met een liefdevolle blik. Een film die dat voor elkaar krijgt is er om te koesteren.

De plot van Paterson
Paterson (Adam Driver) is een dichtende buschauffeur in Paterson, New Jersey en hij leidt een leven van absolute regelmaat. We volgen hem een week, waarin er niets noemenswaardigs gebeurt. Niet echt een verhaal, waarom ook?

Met: Adam Driver, Golshifteh Farahani, Nellie.

Weblog

Philosophy of the Arts, a blog by Rob van Gerwen