Je houdt het niet tegen.
Film en filosofie 11.

Verkadefabriek
's-Hertogenbosch
September — november 2023

Algemene inleiding

In deze cursus starten we steeds met een inleiding van een uur over de relevante filosofische kwesties; daarna 15 minuten pauze en dan bekijken we een film, waarna nog enige tijd resteert om de film te bespreken. Eventuele losse eindjes nemen we mee naar de volgende bijeenkomst.

Films en filosofie

Er bestaan minstens drie typen films waarmee je filosofie aan de orde kunt stellen:
» Films die een filosofische kwestie als onderwerp hebben en dit met een beeldverhaal tot leven brengen. Voorbeelden hiervan zijn The Matrix (Cartesiaans scepticisme); Memento (de effecten van een falend geheugen); Minority Report (kun je verantwoordelijk zijn voor misdaden die je nog niet gepleegd hebt?); Inception (de logica van dromen). In geen van deze films draait het primair om het subjectieve perspectief van de personages — deze films willen vooral een filosofisch coherent verhaal vertellen, waar de kijker zich het hoofd over kan breken.
» Films die met hun materiaal iets filosofisch duidelijk maken over films. Bij dergelijke films gaat het om de typische manieren waarop iets overgebracht wordt, en om de manier waarop kijkers erin slagen dit te begrijpen (de fenomenologie ervan). We bespreken de films om hun eigen verdiensten, en leren iets filosofisch over kunst/film. We benaderen deze films als een artistiek onderzoek met filosofische relevantie. Dit soort films staat centraal in alle Film en filosofie-reeksen, maar soms zullen we het ook over een filosofische film hebben.
» Films die ons tonen wat het is om een bepaalde persoon met bepaalde eigenschappen te zijn en in de voorkomende gevallen bepaalde dingen waarschijnlijk of noodzakelijk te doen (zoals Aristoteles dat noemt in zijn Poëtica). Niet alleen vertellen die films zulke verhalen, ze brengen ook de psychologie over van wat het inhoudt om die persoon te zijn.

Wie het over film heeft, moet het over waarneming hebben. Anders dan teksten laat een film de gebeurtenissen zien en horen dankzij de technologische middelen van de camera en de microfoon. Die middelen reproduceren evenwel de wereld die zich voor de camera afspeelt, de werkelijkheid van het acteren. Hoe komen we dan bij de wereld van de fictie? Dit soort vragen loopt als een rode draad door deze cursussen.

Thematiek

Wat zijn zoal de dingen die we niet tegenhouden -- hoewel we dat blijkbaar wel willen? `Je houdt het niet tegen' slaat op al wat onoverkomelijk is. Wat de uitspraak betekent, hangt van verschillende factoren af. Hoe je het precies bedoelt, welke gevoelens je ermee uitdrukt, de context, het effect dat je op je toehoorder wilt hebben. Het kan een excuus zijn, maar dat is het net zomin als de uitroep op je oude dag `Dat je meer aandacht aan je kinderen had willen besteden'. Maar het kan ook een uitroep van wanhoop zijn over het klimaat, de Russische invasie, de Russische gruweldaden, de surveillance-samenleving, kunstmatige intelligentie, ouderdom, dementie, een relatie die niet loopt of die wordt tegengewerkt door je cultuur, extreme armoede. Of, als iemand met ethische bezwaren tegen een bepaalde (digitale, militaire) ontwikkeling komt, bijvoorbeeld: `Wat zullen mensen in de toekomst van jouw bezwaren vinden?' Voor de duidelijkheid: de uitroep is hier noch elders een argument. Ze heeft geen overtuigingskracht. Ook liegen is in dit verband relevant: je houdt het immers niet tegen dat de leugen ontmaskerd wordt. De rode draad moet wel zijn dat we niet weten wat er op ons afkomt, hoe onvermijdelijk het ook is — in ieder geval weet de kijker het niet.

Over Rob van Gerwen

Dr. Rob van Gerwen is senior docent en onderzoeker aan departement Wijsbegeerte (faculteit Geesteswetenschappen) van Universiteit Utrecht. Hij doceerde ook aan de Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten en het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en de Hogeschool der Kunsten te Utrecht. Doceert aan de HOVO's van Nijmegen, Utrecht en Brabant, en aan kunstinstellingen in Den Bosch, Breda, Helmond en Eindhoven. Hij is directeur/eigenaar van Consilium Philosophicum.

Hij publiceerde 175 artikelen en negen boeken, over onderwerpen uit de filosofie van de kunst. Hieronder een met cum laude beoordeeld proefschrift, Art and Experience (1996); verder een boek over Richard Wollheims benadering van schilderkunst, bij Cambridge University Press (2001), en, bij het Centraal Museum in Utrecht, Kleine overpeinzingen. Over kunst kijken in het museum (2003). In 2016 verscheen bij uitgeverij Klement, zijn Moderne filosofen over kunst (tweede druk, 2017).
Eind 2018 verscheen, ook bij uitgeverij Klement, Zullen we contact houden. Hoe we de geest uit ons wereldbeeld verwijderen, over de tegenwerking van de subjectieve geest en onze verantwoordelijkheid door digitale technologie en het objectivisme van de moderne gemechaniseerde wetenschappen — onze eigen (objectieve) geest is daarvoor verantwoordelijk.
Hij schrijft momenteel een boek waarin hij een ethiek voorstelt over ons alledaagse morele denken en voelen, die niet over morele principes gaat, maar over de waarneembare (met andere woorden, de esthetische) aspecten van menselijke interactie.
In de achtergrond rondt hij ook een boek af over Kunst als een morele praktijk, en werkt hij nog altijd aan de esthetica van menselijke schoonheid, gelaatsexpressie en cosmetische chirurgie.
Via zijn websites vindt u onderwijsbeschrijvingen, artikelen, voordrachten en een weblog. Meer...

Over de cursus en de locatie

Locatie: 's Hertogenbosch, Verkadefabriek. Woensdag, 19.30-22.30 uur. Kijk voor de dagen in onderstaand weekschema.

Weekschema 2023

1. 30 augustus 2023 Een dochter en haar vader

Film: The Father, 2020, Florian Zeller (genre: drama, 93 min)

Ouder wordt iedereen, maar wie beseft dat alle dagen, en waar gaat het allemaal mee gepaard? Hoe ziet het er voor de anderen uit — en voor de oudere zelf?

De plot van The Father

Anthony (Anthony Hopkins) is 80 en wat nukkig. Hij leeft op zichzelf en weigert de zorgverleners die zijn dochter Anne (Olivia Colman) bij hem laat werken. Anne heeft de tijd niet voor dagelijkse bezoekjes, terwijl Anthony zijn grip op het leven verliest. Langzaam maar zeker begrijpen we dat het steeds onduidelijker wordt wie wie is en zien we het verdriet van de dochter die haar vader kwijtraakt en de verwarring van de vader die de werkelijkheid niet meer begrijpt.

Met: Olivia Colman, Anthony Hopkins, Mark Gatiss.

2. 13 september 2023 Hoe verloopt liefde?

Film: Avec Amour et Acharnement, 2022, Claire Denis (genre: drama 116 min)

Liefde is niet het instrumentele egoïsme dat men er vaak van maakt.

De plot van Avec Amour et Acharnement

Er is iets niets in de haak met de overdreven liefde van Sara (Binoche) en dat moet er wel uitkomen, maar dat duurt nogal.

Met: Juliette Binoche, Vincent Lindon, Grégoire Colin.

3. 27 september 2023 Wie moet je geloven?

Film: Zhou Yu's Train, 2002, Zhou Sun (genre: liefde, verhaal, 97 min)

Een liefde op afstand, waar lang voor in de trein gereisd moet worden. Wie is wie en wie vertelt het verhaal?

De plot van Zhou Yu's Train

Zhou Yu, een professionele keramiste, gaat op in een kwetsbare affaire met Chen Ching, haar dichter-geliefde. Hij ziet in Zhou zijn muze, terwijl zij Chen als haar ideale zielsverwant ziet.

Met: Gong Li, Tony Ka Fai Leung, Honglei Sun

4. 11 oktober 2023 Herinnerde liefde, wat hou je niet tegen?

Film: The sense of an ending, 2017, Ritesh Batra (Brits drama, 108 min)

De hoofdpersoon zit in de knoop met zijn herinneringen aan zijn vroegere liefdesleven.

De plot van The sense of an ending

Een man raakt verward over zijn verleden wanneer hij een erfenis krijgt waardoor hij zijn huidige leven gaat heroverwegen.

Met: Jim Broadbent, Charlotte Rampling, Harriet Walter.

5. 25 oktober 2023 Is het goed leven buiten je traditie?

Film: Tesnota (Beklemming), 2017, Kantemir Balagov (Drama, Rusland, 118 min)

Een jonge vrijgevochten Joodse vrouw zoekt het buiten haar familieregels, maar houdt die toch niet tegen.

De plot van Tesnota

Hyperrealistisch sociaal drama speelt zich eind jaren negentig af in Naltsjik, hoofdstad van de Russische deelrepubliek Kabardië-Balkarië. Middelpunt van de film is de vrijgevochten, 24-jarige Ilana (fenomenale rol van nieuwkomer Zhovner), die een problematische relatie heeft met haar orthodox-joodse moeder. Een en ander wordt verder gecompliceerd wanneer eerst Ilana's jongere broer wordt gekidnapt, en zij het vervolgens aanlegt met een islamitische jongeman.
Balagov won tijdens Cannes 2017 voor zijn indrukwekkende filmdebuut de Fipresci Prijs, de prijs van de internationale filmkritiek.

Met: Darya Zhovnar, Olga Dragunova, Atrem Cipin, Nazir Zhukov en Veniamin Kac.

6. 8 november 2023 Wat een filosofie-prof zoal meemaakt

Film: L'Avenir, 2015, Mia Hansen-Løve (drama, 96 min)

Subtiele, ingetogen film, waar de ontwikkelingen in de kleinste details zitten. Gewoon rustig maar aandachtig kijken, is het devies.

De plot van L'Avenir

Een filosofieprofessor die altijd goed was in haar vak, komt erachter dat dat toch niet veel is in een leven, maar dat er misschien ook "weinig anders" was. Ze wordt bedrogen door haar echtgenoot, haar moeder overlijdt, ze raakt een boek-contract kwijt.

Met: Isabelle Huppert, Edith Scob, André Marcon, Roman Kolinka

7. 15 november 2023 Een arm leven in een arm land

Film: Capharnaüm (Chaos), 2018, Nadine Labaki (genre: Drama, sociaal-realisme, 121 min)

Een jongetje klaagt zijn ouders aan dat hij geboren is. Dat lijkt overdreven, maar is het dat ook?

De plot van Capharnaüm

Zain (Zain al-Rafeea), een Libanees jongetje ontvlucht het gezin als zijn favoriete zusje wordt uitgehuwelijkt voor geld en zwerft door de stad. Hij wordt opgenomen door een Ethiopische migrante, Rahil, en past op haar zoontje, zwerft met hem verder wanneer diens moeder wordt gearresteerd, en komt zelf ook in de gevangenis. Daarna klaagt hij zijn ouders aan dat ze hem in het leven hebben gezet. De film laat zien waarom.

Met: Zain Al Rafeea, Yordanos Shiferaw, Boluwatife Treasure Bankole.

8. 29 november 2023 De schaduw van een leugen

Film: Nobody Has to Know (L'ombre d'un mensonge), 2021, Tim Mielants, Bouli Lanners (genre: psychologisch drama, 99 min)

Phil is na een beroerte zijn geheugen kwijt en krabbelt moeizaam op. Milly ontfermt zich over hem en vertelt hem dat ze voor zijn beroerte minnaars waren.

Met: Michelle Fairley, Bouli Lanners, Andrew Still.

Weblog

Philosophy of the Arts, a blog by Rob van Gerwen