Wat is film? Wat is filosofie? Film, zo zal blijken, is het in beeld brengen van ervaringen van personages. Gaat dat altijd goed? Nee. Is er maar één manier om ervaring in beeld te brengen? Nee. Iedere poging leert ons meer over film, en over filosofie. We zullen naar sterke films kijken, dus het kijkplezier zal niet gering zijn. Van deelnemers wordt niets meer verwacht dan een open geest en een goed gemoed, de rest wordt geleverd.
In deze cursus starten we steeds met een inleiding over de relevante filosofische kwesties; dan bekijken we een film, waarna nog enige tijd resteert om de film te bespreken. Eventuele losse eindjes nemen we mee naar de volgende bijeenkomst (of naar de FaceBook-site van de cursus).
Als het gaat om de combinatie van films en filosofie bestaan er minstens twee typen films:
1. Films die een filosofische kwestie als onderwerp hebben en dit met een beeldverhaal tot leven brengen. Voorbeelden hiervan zijn The Matrix (Cartesiaans scepticisme); Memento (de beleving van falend geheugen); Minority Report (kun je verantwoordelijk zijn voor misdaden die je nog niet gepleegd hebt?); Inception (de logica van dromen). We gaan niet naar dit soort films kijken (vandaar dat ik de titels doorgestreept heb), omdat ze doorgaans weinig meer zijn dan illustraties van filosofische thema's. Wat vanuit mijn benadering evenmin voor deze films pleit is dat ze zich geen van alle primair om het subjectieve perspectief van de personages bekommeren, maar vooral een coherent verhaal (willen) vertellen, waar de kijker zich dan het hoofd over kan breken. (Voor de duidelijkheid: daar is niets mis mee; het past alleen niet in de benadering die ik voor deze cursus heb gekozen.)
2. Films die met hun materiaal iets filosofisch duidelijk maken over films. Bij dergelijke films kijken we naar typische manieren waarop iets overgebracht wordt, en naar de manier waarop kijkers erin slagen dit te begrijpen (de fenomenologie ervan). We bespreken de films om hun eigen verdiensten, en leren daar iets filosofisch van over kunst/film. We benaderen deze films als een artistiek onderzoek met filosofische relevantie.
Het thema dat we dit keer gekozen hebben zal ons toch vaak dichter bij het verhaal van de films brengen, dan bij de experimentele kanten van de films.
Het thema voor deze cursus is "begrensd". Zonder begrenzing geen betekenis. Zo is de horizon niet alleen de uiterste grens van het blikveld, maar figuurlijk ervaart eenieder de werkelijkheid ook vanuit zijn eigen horizon, en kunnen we communicatie begrijpen als een samenkomen van de horizonten van mensen (Gadamer). Onze kennis van de werkelijkheid is sowieso begrensd (Kant). Verschillende vragen lopen als een rode draad door deze reeks.
Dr. Rob van Gerwen is senior docent en onderzoeker aan departement Wijsbegeerte (faculteit Geesteswetenschappen) van Universiteit Utrecht. Hij doceerde ook aan de Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten en het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en de Hogeschool der Kunsten te Utrecht. Doceert aan de HOVO's van Nijmegen, Utrecht en Brabant, en aan kunstinstellingen in Den Bosch, Breda, Helmond en Eindhoven. Hij is directeur/eigenaar van Consilium Philosophicum.
Hij publiceerde 175 artikelen en negen boeken, over onderwerpen uit de filosofie van de kunst. Hieronder een met cum laude beoordeeld proefschrift, Art and Experience (1996); verder een boek over Richard Wollheims benadering van schilderkunst, bij Cambridge University Press (2001), en, bij het Centraal Museum in Utrecht, Kleine overpeinzingen. Over kunst kijken in het museum (2003). In 2016 verscheen bij uitgeverij Klement, zijn Moderne filosofen over kunst (tweede druk, 2017).
Eind 2018 verscheen, ook bij uitgeverij Klement, Zullen we contact houden. Hoe we de geest uit ons wereldbeeld verwijderen, over de tegenwerking van de subjectieve geest en onze verantwoordelijkheid door digitale technologie en het objectivisme van de moderne gemechaniseerde wetenschappen — onze eigen (objectieve) geest is daarvoor verantwoordelijk.
Hij schrijft momenteel een boek waarin hij een ethiek voorstelt over ons alledaagse morele denken en voelen, die niet over morele principes gaat, maar over de waarneembare (met andere woorden, de esthetische) aspecten van menselijke interactie.
In de achtergrond rondt hij ook een boek af over Kunst als een morele praktijk, en werkt hij nog altijd aan de esthetica van menselijke schoonheid, gelaatsexpressie en cosmetische chirurgie.
Via zijn websites vindt u onderwijsbeschrijvingen, artikelen, voordrachten en een weblog. Meer...
Locatie: Gymnasion, Heyendaalseweg 141, zaal GN5, eerste verdieping.
Woensdag, 10.30 -13.30 uur. Kijk voor de dagen in onderstaand weekschema.
Film: Locke, r. Steven Knight, 2013 (genre: psychologisch, 85 min.)
In een begrensde ruimte kan men toch gedwongen worden vele praktijken ineen op orde te houden: een paniekerige vrouw die aan het bevallen is; een paniekerige echtgenote die haar vreemdgaande man niet meer wil; een zoontje dat wil dat pappa weer thuiskomt; een werkgever die het niet kan velen dat zijn belangrijkste medewerker net vandaag uit rijden gaat.
Het lijkt wel alsof die ene begrensde ruimte die daar voortdendert over de snelweg explodeert, maar letterlijk zien we alleen een man over de weg rijden.
De plot van Locke
Onderweg naar een ex-scharrel om het goede te doen en haar bij te staan bij de geboorte van hun kind, moet Locke een belangrijke klus organiseren, die eigenlijk niet zonder hem uitgevoerd kan worden, en moet hij zijn vrouw uitleggen waar hij naar op weg is, en zijn kind, dat hij morgen gewoon weer gezellig thuis komt eten.
Met: Tom Hardy, Olivia Colman, Ruth Wilson, Andrew Scott.
Film: Die Wand, Julian Roman Pölsner, 2012 (genre: Psychologisch, absurd, 108 min.)
Wat vormt eigenlijk de horizon van onze levens? Wat, als er een kunstmatige horizon binnen die horizon geplaatst wordt—een doorzichtige wand waar je niet doorheen kunt? Hoe reageer je daarop?
De plot van Die Wand
Een vrouw op vakantie met haar hond op het platteland, ontdekt dat ze omringd is door een doorzichtige maar niet te penetreren glazen wand. Ze ziet leven aan de andere kant, maar kan er niet mee communiceren.
Met: Martina Gedeck, Karlheinz Hackl, Ulrike Beimpold
Film: Meek's Cutoff, r. Kelly Reichardt, 2010 (genre: historische "western", 104 min.)
Voorbij de grenzen van de beschaving op zoek gaan naar nieuwe leefomstandigheden. Voorbij de romantische verhalen die we daar standaard over horen.
De plot van Meek's Cutoff
In 1945, aan het begin van de Oregon trektocht, trekken drie families onder leiding van Stephen Meek over het Cascade gebergte. Meeks zegt een binnendoor weg te kennen, maar van lieverlee loopt de expeditie helemaal vast in de droogte van de woestijn dan wel tussen de rotsen. Moeten ze zich dan door een indiaan de weg laten wijzen—in die dagen een aartsvijand?
Met: Michelle Williams, Bruce Greenwood, Paul Dano
Film: Three Monkeys, Nuri Bilge Ceylan, 2008 (genre: Psychologisch, 109 min.)
Een familie loopt vast.
De plot van Three Monkeys
Zien, horen en zwijgen speelt voor alle personages de centrale rol. Servet, een politicus die net voor de verkiezingen staat, rijdt zelf iemand aan. Hij vraagt zijn chauffeur, Eyüp (Yavuz Bingöl), om voor hem in het gevang te gaan en die doet dat, uit loyaliteit en voor het geld. Als hij uit de gevangenis komt, is alles anders.
Met: Yavuz Bingöl, Hatice Aslan, Ercan Kesal.
Film: Black Coal, Thin Ice, Yi'nan Diao, 2014 (genre: Psychologisch, crime, 106 min.)
``We begrijpen Chinese gebaren net zomin als Chinese zinnen.'' Wittgenstein, Zettel, 39:219.
Dit misdaad- en liefdesverhaal wordt verteld op een wijze die wij niet geheel gewoon zijn.
De plot van Black Coal, Thin Ice
Op allerlei plaatsen duiken lichaamsdelen op tussen de kolen. De politie gaat op zoek naar de moordenaar; het onderzoek loopt mis. Later ontdekt, een van de agenten, inmiddels buiten dienst, dat het moorden nog steeds doorgaat. Hij ontdekt een verband met de vrouw van de stomerij.
Met: Fan Liao, Lun Mei Gwei, Xuebing Wang
Film: Starred Up, r. David Mackenzie, 2013 (genre: vader-zoon drama, 106 min.)
Wie begrenst wie—de ouder het kind? Binnen de horizon van de gevangenis is die vraag des te pregnanter.
De plot van Starred Up
De sociaal niet te handhaven, brutale negentienjarige Eric Love wordt vanwege zijn agressiviteit overgebracht van een jeugdgevangenis naar een volwassenen gevangenis. Bij aankomst nodigt therapeut Oliver Baumer hem uit aan een groepstherapie mee te doen. Eric ontmoet zijn gemiste vader Neville Love—in het gevang de beul van de "top dog" Dennis Spencer. Neville probeert controle over Eric te krijgen en beïnvloedt zo diens therapie. Ondertussen wordt de therapeut met de nodige scepsis bejegend door de directeur van de gevangenis.
Met: Jack O'Connell, Ben Mendelsohn, Rupert Friend.
Film: Carnage, Roman Polanski, 2011 (genre: psychologisch, 80 min.)
De plot van Carnage
De zoontjes van twee stellen hebben op school ruzie gemaakt. Het ene stel ouders bezoekt het andere om dit even uit te praten. Maar menselijke relaties blijken flinterdun te kunnen zijn. En naar huis gaan doe je niet zo gemakkelijk.
Met: Jodie Foster, Kate Winslet, Christoph Waltz, John C. Reilly.
Film: Amour, Michael Haneke, 2012 (genre: psychologisch, 127 min.)
Welk respect wordt door liefde opgewekt? Hoe verhoudt dat zich tot dementie, tot de dood?
De plot van Amour
Georges en Anne zijn gecultiveerde, gepensioneerde muziekleraren. Hun dochter, ook een musicus, leeft met haar familie in Engeland. Wanneer Anne een attack krijgt, worden de relaties zwaar op de proef gesteld.
Met: Jean-Louis Trintignant, Emmanuelle Riva, Isabelle Huppert.
Film: Erbarme dich, r. Ramón Gieling, 2015 (genre: religie, 98 min.)
Maakt de Matthäeus Passion het lijden van Jezus tot een spektakel of stelt Bach ons juist in staat ermee mee te leven? Religies als horizons. Herinnering als horizon. De grens tussen werkelijkheid en kunst.
De plot van Erbarme dich
Het onderwerp van deze film is het lijden van Jezus in Bachs Matthäeus Passion, en met name het Erbarme dich daarin. Daklozenkoor "De Straatklinkers" volgt de repetities van het Bach Choir en het Orchestra of the Netherlands, o.l.v. Pieter-Jan Leusink.
Met: Peter Sellars, Anna Enquist, Emio Greco, Pieter Jan Leusink
Film: 21 grams, r. Alejandro González Iñárritu, 2012 (genre: Crime, Drama, Thriller, 124 min.)
Hoe vertelt men eigenlijk een verhaal waarin de horizons van drie levens elkaar schampen? Doe je dat chronologisch, en wie volg je dan? Een filmverhaal wordt doorgaans lineair verteld, waarbij de lijn die van de voortgaande tijd is, en de informatie die de kijker krijgt, gek genoeg, min of meer transparant is. De verhalen worden netjes uit elkaar gehouden, zodat we niet zelf hoeven te reconstrueren wat er gebeurt.
In 21 Grams gaat dit anders, en dat zit de kijk-ervaring maar een beetje in de weg, maar respecteert hoe dan ook onze intelligentie. Hoe snel weten we niet wat we zien—terwijl later blijkt dat de dingen toch genuanceerder waren?
De plot van 21 grams
Een verschrikkelijk ongeluk brengt een kritiek zieke wiskundige, een rouwende moeder en een herboren ex-crimineel bij elkaar. Een verschrikkelijk ongeluk brengt een kritiek zieke wiskundige, een rouwende moeder en een herboren ex-crimineel bij elkaar.
Met: Sean Penn, Benicio Del Toro, Naomi Watts.