In Plato's grot.
Film en filosofie 1.(a)

HOVO Brabant
Cinecitta, Tilburg
september-oktober 2015

Het aanbod op deze pagina stamt uit het verleden. Voor actueel aanbod zie rechts op de menu's onder Overig aanbod.

Algemene inleiding

In deze cursus starten we steeds met een inleiding van een uur over de relevante filosofische kwesties; daarna 10 minuten pauze en dan bekijken we een film, waarna nog 15 minuten resteert voor de nabespreking.

Nu met discussieforum

Op Facebook heb ik een discussie-forum ingesteld voor deelnemers, om films verder na te bespreken. Omdat dit forum besloten is, dus alleen voor deelnemers, zal ik eigenhandig iedereen op de site moeten abonneren. Wie wil meedoen, moet wel zelf een Facebook account hebben. Dat kun je vrij gemakkelijk aanvragen, maar ik begrijp het wel als u daar geen trek in heeft. Mocht dit voor velen een beletsel zijn, dan zal ik een volgende keer naar andere forum-software omzien.

Wat u moet doen om deel te nemen aan dit discussieforum.
Om deel te nemen aan het discussieforum moet u
1. een Facebook-pagina openen en
2. mij een mailtje sturen vanaf het mail-adres dat u aan uw FaceBook-pagina hebt gekoppeld.
3. U ontvangt dan van mij een uitnodiging op dat adres met een link waarmee u uw deelname kunt bevestigen.

Als u aarzelt om aan FaceBook te beginnen, begrijp ik dat volkomen. Voor wie aarzelt omdat u vreest dat u uw privacy te grabbel gooit, heb ik een kleine Facebook handleiding geschreven waarmee u uw privacy-instellingen zo kunt instellen, dat niemand uw pagina ziet, noch er iets op kan "posten". Sowieso is de groep van deze cursus volstrekt besloten en alleen toegankelijk voor de deelnemers die eraan meedoen.

Inleiding (vervolg)

Als het gaat om de combinatie van films en filosofie bestaan er zeker twee typen films:
1. Films die een filosofische kwestie als onderwerp hebben en dit met een beeldverhaal tot leven brengen. Voorbeelden hiervan zijn The Matrix (Cartesiaans scepticisme); Memento (de logica van falend geheugen); Inception (de logica van dromen).
2. Films die met hun materiaal iets filosofisch duidelijk maken over films. De meeste films die we zullen bekijken, vallen in deze categorie. We kijken naar typische manieren waarop in films iets overgebracht wordt, en naar de manier waarop kijkers erin slagen dit te begrijpen (de fenomenologie ervan). We bespreken de films om hun eigen merites, en leren daar iets filosofisch van over kunst/film. We benaderen deze films als een artistiek onderzoek met filosofische relevantie.

De kwesties

Wie het over film heeft, heeft het over waarneming. Anders dan teksten laat een film de gebeurtenissen zien en horen. Een aantal vragen loopt als een rode draad door deze reeks.

- Eén is of wat mensen in de zaal zien en horen vergelijkbaar is met wat de personages in de films zien en horen. In de filosofische literatuur over waarneming is sprake van "affordances": als men een stoel ziet, ziet men iets waar men op kan zitten, iets wat zitten "affords". Men ziet niet zozeer een stoel alswel een zit-mogelijkheid. De ene stoel als een zit-mogelijkheid zien, betekent de stoel ernaast als een gemankeerde zit-mogelijkheid zien (hoe zien wij al die dingen waar we niets mee doen?). In de werkelijkheid van alledag behoren mogelijkheden die we niet met ons handelen realiseren tot de kern van wat waarneming is en hoe ze ons in contact met de werkelijkheid brengt. Maar kan een film ons wel tonen hoe een personage gemankeerde mogelijkheden ervaart?
- Dit probleem hangt samen met de manier waarop filmkijkers allang weten dat zij zelf niet kunnen ingrijpen in de wereld die de film toont. Hoe werkt dat en welke consequenties heeft dat voor de dingen die we daar zien — moorden, verkrachtingen, natuurrampen? Zijn wij altijd onschuldige observanten?
- Een centraal onderwerp voor ieders waarneming is de ander. Hoe zien wij andere mensen — hoe zien anderen ons? Hoe belangrijk is het om regelmatig met mensen om te gaan die belangrijk voor jou zijn? Wat is het zelf? Zien we het in de spiegel?
- Is alles wat een film overbrengt zichtbaar en hoorbaar? Wat gebeurt er tussen twee beelden in? Welke middelen gebruikt een film om ons een verhaal te vertellen? Het beeld en het geluid van een handeling, inderdaad, maar ook muziek en ellipsen, gaten in het verhaal, standpuntswisselingen (de camera die vanuit de positie van een bepaald personage kijkt), enz. Wat gebeurt er met de kijker wanneer zij een flash-back te zien krijgt? Is een associatie niet ook een soort flash-back? Maar hoe brengt een film de associaties van een personage in beeld?

Over Rob van Gerwen

Dr. Rob van Gerwen is senior docent en onderzoeker aan departement Wijsbegeerte (faculteit Geesteswetenschappen) van Universiteit Utrecht. Hij doceerde ook aan de Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten en het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en de Hogeschool der Kunsten te Utrecht. Doceert aan de HOVO's van Nijmegen, Utrecht en Brabant, en aan kunstinstellingen in Den Bosch, Breda, Helmond en Eindhoven. Hij is directeur/eigenaar van Consilium Philosophicum.

Hij publiceerde 175 artikelen en negen boeken, over onderwerpen uit de filosofie van de kunst. Hieronder een met cum laude beoordeeld proefschrift, Art and Experience (1996); verder een boek over Richard Wollheims benadering van schilderkunst, bij Cambridge University Press (2001), en, bij het Centraal Museum in Utrecht, Kleine overpeinzingen. Over kunst kijken in het museum (2003). In 2016 verscheen bij uitgeverij Klement, zijn Moderne filosofen over kunst (tweede druk, 2017).
Eind 2018 verscheen, ook bij uitgeverij Klement, Zullen we contact houden. Hoe we de geest uit ons wereldbeeld verwijderen, over de tegenwerking van de subjectieve geest en onze verantwoordelijkheid door digitale technologie en het objectivisme van de moderne gemechaniseerde wetenschappen — onze eigen (objectieve) geest is daarvoor verantwoordelijk.
Hij schrijft momenteel voor uitgeverij Lontano een boek waarin hij voorstelt om de ethiek op de esthetische aspecten van menselijke interactie te funderen. In de achtergrond rondt hij ook een boek af over Kunst als een morele praktijk, en werkt hij nog altijd aan de esthetica van menselijke schoonheid, gelaatsexpressie en cosmetische chirurgie.
Via zijn websites vindt u onderwijsbeschrijvingen, artikelen, voordrachten en een weblog. Meer...

Over de cursus en de locatie

Cinecitta, Willem II Straat 29, Tilburg (T. 085 902 2996) Vrijdag, 13.00 (inloop 12.40) - 16.15 uur. Kijk voor de dagen in onderstaand weekschema.

Handouts

Handouts komen beschikbaar na afloop van ieder college. Vraag docent om inloggegevens.

Youtube: Plato's allegorie van de grot, verteld door Orson Welles.

Weekschema 2015

1. 4 september 2015. FLASHBACK EN ASSOCIATIE

Film: The Limey, 1999, Steven Soderberg (genre: crime, 89 min)

The Limey handelt over een man op zoek naar de moordenaar van zijn dochter. Wat deze film zo bijzonder maakt is de manier waarop die zoektocht in beeld wordt gebracht. De film biedt weliswaar een chronologisch verhaal met een begin, een midden en een oplossing aan het einde, maar niet alles wat we te zien krijgen is louter dienstbaar aan die narratieve structuur, zoals we dat bij een standaard Hollywood film gewend zijn. Waaraan dan wel?
Wat gebeurt er met de kijker wanneer die een flash-back te zien krijgt? Zijn associaties niet ook een soort flash-back? Hoe brengt een film de associaties van een personage in beeld? Kan dat wel? Hoe maak je een film die de associatieve herinnering van de hoofdpersoon volgt?

De plot van The Limey

Een man, net vrij uit de gevangenis, gaat naar Los Angeles om uit te zoeken wie zijn dochter heeft vermoord. In zijn onderzoek wordt hij geholpen door een andere ex-crimineel. Samen ontdekken ze dat de dochter een relatie had met een platen-producent, die momenteel een affaire met een andere jonge vrouw heeft.

Met: Terence Stamp, Luis Guzmán, Peter Fonda

2. 18 september 2015. AFBEELDING

Film: A bout de souffle, 1960, Jean-Luc Godard (genre: psychologisch/meta, 90 min.)

De plot van A bout de souffle

Een jonge autodief doodt een politieman en probeert zijn vriendin te overtuigen met hem naar Italië te gaan.

Met: Jean-Paul Belmondo, Jean Seberg, Daniel Boulanger

3. 2 oktober 2015. INTIMATIE

Film: L'Argent, 1983, Robert Bresson (genre: drama, 82 min.)

Wat moet je in beeld brengen om iets te vertellen? Soms laat men een voice-over het werk doen, maar meestal gebruikt men letterlijke afbeelding. Bresson laat soms juist iets weg waardoor hij de verbeelding activeert. Ik noem dat intimatie. Het maakt de meest belangrijke momenten intiem. Maar hoe werkt het?

De plot van l'Argent

Een vervalst 500 Francs biljet wordt doorgegeven van persoon tot persoon en van winkel tot winkel, tot het in handen komt van een waarlijk onschuldige, Yvon Targe, die het niet als een vervalsing herkent en betrapt wordt bij het uitgeven ervan. Zijn arrestatie heeft verschrikkelijke gevolgen voor zijn leven, en brengt hem tot moorden.

Documentaire over Lee Strassberg, de man achter het Hollywood acteersysteem, Method Acting, met Nederlandse ondertitels:

https://www.youtube.com/embed/npQm7-GjRQs

4. 16 oktober 2015. IMPLICATIE (van de kijker)

Film: Code inconnu: Récit incomplet de divers voyages, 2000, Michael Haneke (genre: psychologisch/crime, 113 min.)

Hoe vertel je een verhaal, meerdere verhalen die samenhangen? Voor wie vertel je die verhalen? Wat ziet de kijker, wie heeft het beeld waarom gemaakt? Waarom hangen verhalen samen?

De plot van Code inconnu

Jean, een boerenzoon wil zijn stille vader ontvluchten; hij gaat naar Parijs naar zijn oudere Georges, maar die is als foto-journalist naar Kosovo. Hij gooit een afvalzak in de handen van een bedelares en wordt daarover terecht gesproken door Amadou, een jonge Franco-Afrikaan. De politie komt, arresteert Amadou en deporteert de bedelares. De vriendin van Georges, Anne, is erbij—zij is toevallig ook nog actrice. Deze levens komen in dit ene moment bij elkaar, rond het afvalzakje. En zo gaat dat alle dagen: levens die niets met elkaar te maken hebben, kruisen elkaar. Dit keer volgen we ze allemaal.

Met: Juliette Binoche, Ona Lu Yenke, Thierry Neuvic, Josef Bierbichler.

5. 30 oktober 2015. HANDELEN OP DE TAST

Film: Inside Llewyn Davis, 2014, Joel en Ethan Coen (genre: psychologisch, muziek drama, 109 min.)

Sören Kierkegaard (1813-1855) zei: "Het is beslist waar, zoals de filosofen zeggen, dat het leven naar achteren moet worden begrepen. Maar ze vergeten de andere kwestie, dat het leven naar voren moet worden geleefd." Aan de ene kant weet je pas achteraf wat je allemaal gedaan hebt, waarom en hoe het allemaal samenhing; maar, aan de andere kant sta je iedere dag weer voor keuzen die je niet kunt verhelderen door oplossingen uit je verleden af te leiden. We tasten in het duister wat onze toekomst betreft.
Deze film van Joel en Ethan Coen, maakt dit volstrekt duidelijk. Llewyn Davis is een country-muzikant die probeert een carrière op te bouwen, terwijl achter zijn rug de toekomst door anderen een andere richting in geduwd wordt. Had Llewyn Davis zich kunnen redden door zich in zijn eigen verleden te verdiepen, zoals Richard Wollheim voorstelde in The Thread of Life?

De plot van Inside Llewyn Davis

Couch-surfer Llewyn Davis probeert voor zichzelf met zijn gitaar in de hand een plek in de country-wereld te veroveren. Hij praat met managers en met andere muzikanten, en treedt in allerlei locale gelegenheden op. Onderwijl logeert hij bij vrienden en bij zijn ex.
Maar weinig lijkt te werken. Hij begrijpt maar niet waarom; wij ook niet. We tasten in het duister. Krijgen we hier nog grip op in deze film?

Met: Oscar Isaac, Carey Mulligan, John Goodman.

Weblog

Philosophy of the Arts, a blog by Rob van Gerwen