Feit en fictie in film. Film en filosofie 5.

Verkadefabriek
's-Hertogenbosch
September — december 2017

Wat is film? Wat is filosofie? Film, zo zal blijken, is het in beeld brengen van ervaringen van personages. Gaat dat altijd goed? Nee. Is er maar één manier om ervaring in beeld te brengen? Nee. Iedere poging leert ons meer over film, en over filosofie. We zullen naar sterke films kijken, dus het kijkplezier zal niet gering zijn. Van deelnemers wordt niets meer verwacht dan een open geest en een goed gemoed, de rest wordt geleverd.

Inleiding

In deze cursus starten we steeds met een inleiding over de relevante filosofische kwesties; dan bekijken we een film, waarna nog enige tijd resteert om de film te bespreken. Eventuele losse eindjes nemen we mee naar de volgende bijeenkomst.

Films en filosofie

Als het gaat om de combinatie van films en filosofie bestaan er minstens twee typen films:
1. Films die een filosofische kwestie als onderwerp hebben en dit met een beeldverhaal tot leven brengen. Voorbeelden hiervan zijn The Matrix (Cartesiaans scepticisme); Memento (de beleving van falend geheugen); Minority Report (kun je verantwoordelijk zijn voor misdaden die je nog niet gepleegd hebt?); Inception (de logica van dromen). We gaan niet naar dit soort films kijken (vandaar dat ik de titels doorgestreept heb), omdat ze doorgaans weinig meer zijn dan illustraties van filosofische thema's. Wat vanuit mijn benadering evenmin voor deze films pleit is dat ze zich geen van alle primair om het subjectieve perspectief van de personages bekommeren, maar vooral een coherent verhaal (willen) vertellen, waar de kijker zich dan het hoofd over kan breken. (Voor de duidelijkheid: daar is niets mis mee; het past alleen niet in de benadering die ik voor deze cursus heb gekozen.)
2. Films die met hun materiaal iets filosofisch duidelijk maken over films. Bij dergelijke films kijken we naar typische manieren waarop iets overgebracht wordt, en naar de manier waarop kijkers erin slagen dit te begrijpen (de fenomenologie ervan). We bespreken de films om hun eigen verdiensten, en leren daar iets filosofisch van over kunst/film. We benaderen deze films als een artistiek onderzoek met filosofische relevantie.

Het thema dat we dit keer gekozen hebben zal ons toch vaak dichter bij het verhaal van de films brengen, dan bij de experimentele kanten van de films.

Het thema: Feit en fictie in film

De meeste bioscoopfilms zijn ficties, geen documentaires. Documentaires gaan over de werkelijkheid, ficties niet; die gaan over verzonnen werkelijkheden. Maar helemaal verzonnen zijn ficties ook weer niet, want dan zouden ze niet meer relevant voor het publiek zijn: je moet je er wel toe kunnen verhouden. Omgekeerd zijn documentaires ook gemaakt en hebben ze dus een verhaal, wat ze een fictief aspect bezorgt.

In deze cursus bezien we de fictieve en de werkelijkheidsaspecten van de gekozen films. Hoe werken fictiefilms op ons in, en hoe documentaires? Over welke werkelijkheden gaan onze films, bijvoorbeeld als ze over de toekomst gaan?

En dan is er de werkelijkheid van de film zelf: we zien personages, maar in de studio neemt de camera acteurs op. Wat is werkelijk in dit geval? Zien we de personages werkelijk, of zien we acteurs in de studio? Welke invloed heeft de camera, en het personeel eromheen, op de werkelijkheid die ze filmt? Maakt dat niet ook documentaires tot een soort ficties?

Over Rob van Gerwen

Dr. Rob van Gerwen is senior docent en onderzoeker aan departement Wijsbegeerte (faculteit Geesteswetenschappen) van Universiteit Utrecht. Hij doceerde ook aan de Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten en het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en de Hogeschool der Kunsten te Utrecht. Doceert aan de HOVO's van Nijmegen, Utrecht en Brabant, en aan kunstinstellingen in Den Bosch, Breda, Helmond en Eindhoven. Hij is directeur/eigenaar van Consilium Philosophicum.

Hij publiceerde 175 artikelen en negen boeken, over onderwerpen uit de filosofie van de kunst. Hieronder een met cum laude beoordeeld proefschrift, Art and Experience (1996); verder een boek over Richard Wollheims benadering van schilderkunst, bij Cambridge University Press (2001), en, bij het Centraal Museum in Utrecht, Kleine overpeinzingen. Over kunst kijken in het museum (2003). In 2016 verscheen bij uitgeverij Klement, zijn Moderne filosofen over kunst (tweede druk, 2017).
Eind 2018 verscheen, ook bij uitgeverij Klement, Zullen we contact houden. Hoe we de geest uit ons wereldbeeld verwijderen, over de tegenwerking van de subjectieve geest en onze verantwoordelijkheid door digitale technologie en het objectivisme van de moderne gemechaniseerde wetenschappen — onze eigen (objectieve) geest is daarvoor verantwoordelijk.
Hij schrijft momenteel voor uitgeverij Lontano een boek waarin hij voorstelt om de ethiek op de esthetische aspecten van menselijke interactie te funderen. In de achtergrond rondt hij ook een boek af over Kunst als een morele praktijk, en werkt hij nog altijd aan de esthetica van menselijke schoonheid, gelaatsexpressie en cosmetische chirurgie.
Via zijn websites vindt u onderwijsbeschrijvingen, artikelen, voordrachten en een weblog. Meer...

Discussieforum

Op Facebook kan ik een discussie-forum aanmaken voor deelnemers, om films verder na te bespreken. Omdat dit forum besloten is, dus alleen voor deelnemers, zal ik daarvoor eigenhandig iedereen op de site moeten abonneren. Wie wil meedoen, moet wel zelf een Facebook account hebben. Dat kun je vrij gemakkelijk aanvragen, maar ik begrijp het wel als u daar geen trek in heeft.

Wat u moet doen om deel te nemen aan dit discussieforum.
Om deel te nemen aan het discussieforum moet u
1. een Facebook-pagina openen en
2. mij een mailtje sturen vanaf het mail-adres dat u aan uw FaceBook-pagina hebt gekoppeld.
3. U ontvangt dan van mij een uitnodiging op dat adres met een link waarmee u uw deelname kunt bevestigen.

Als u aarzelt om aan FaceBook te beginnen, begrijp ik dat volkomen. Voor wie aarzelt omdat u vreest dat u uw privacy te grabbel gooit, heb ik een kleine Facebook handleiding geschreven waarmee u uw privacy-instellingen zo kunt instellen, dat niemand uw pagina ziet, noch er iets op kan "posten". Sowieso is de groep van deze cursus volstrekt besloten en alleen toegankelijk voor de deelnemers die eraan meedoen.

Over de cursus en de locatie

Verkadefabriek in 's-Hertogenbosch. Tijdstip: 19.30 Kijk voor de dagen in onderstaand weekschema.

Handouts en ander leeswerk

Rob van Gerwen, Feit en fictie in film, 2017 (in productie).

Handouts komen beschikbaar na afloop van ieder college. Vraag docent om inloggegevens.

Weekschema najaar 2017

1. 13 september 2017.
Jihadisme.

Film: Timbuktu, r. Abderrahmane Sissako, 2014 (genre: actueel, drama actualiteit, 97 min.)

Hoe nemen jihadisten eigenlijk een dorp in? Hoe komen ze weg met hun absurde regels?

De plot van Timbuktu
Een runderherder woont rustig met zijn familie in de duinen van Timbuktu, vrij van de jihadisten die hun leven willen bepalen, tot het mis gaat.

Met: Ibrahim Ahmed, Abel Jafri, Toulou Kiki.

2. 27 september 2017.
Personen en discrimatie.

Film: I am not your negro, r. Raoul Peck, 2016 (genre: documentaire, 93 min.)

Hoe vertelt een documentaire zijn verhaal? Wardt het fictief omdat het verteld wordt en niet louter opgenomen van de werkelijkheid? Hoe vertellen we het verhaal van rassendiscriminatie, waar we allemaal bij betrokken zijn, ook al zijn we er waarschijnlijk niet schuldig aan? Een actuele kwestie, maar hoe zit hij in elkaar?

De "plot" van I am not your negro
Schrijver James Baldwin vertelt over ras in modern Amerika op basis van zijn onvoltooide roman, Remember This House.

Met: Samuel L. Jackson, James Baldwin, Harry Belafonte.

3. 11 oktober 2017.
Bureaucratie.

Film: I, Daniel Blake, r. Ken Loach, 2016 (genre: fictie / documentaire, politieke actualiteit, 100 min.)

Sociaal-realistisch drama: Kafka in uitkeringsland. Vraagje: is een tearjerker per definitie verdacht? Waarom gaat het niet om wie men is (realisme), maar om of de regels passen (nominalisme)?

De plot van I, Daniel Blake
Na een hartaanval mag een meubelmaker van zijn arts niet meer werken, maar om een uitkering te krijgen zal hij wel moeten. Maar hoe krijgt hij zo een baan? En als hij niet serieus soliciteert, hoe krijgt hij dan een uitkering? Een ellendig gevecht van een lieve toegewijde man met regeltjes en uitwijkmanoeuvres.

Met: Dave Johns, Hayley Squires, Sharon Percy.

4. 25 oktober 2017.
Een crisis kabbelt voort.

Film: Uzak (afstandelijk), r. Nuri Bilge Ceylan, 2002 (genre: Drama, 110 min.)

Ingetogen verteld, waarom zouden de gebeurtenissen ook zo spannend zijn als Hollywood films ons suggeren? Is het leven zo (spannend)?

De plot van Uzak
Nadat zijn vrouw hem verlaten heeft, komt een reclame fotograaf in een existentiële crisis. En zijn neef komt bij hem op bezoek, op zoek naar een baan (maar hij zoekt niet bijster hard).

Met: Muzaffer Özdemir, Emin Toprak, Zuhal Gencer.

5. 8 november 2017.
Hoe voelt arm; en hoe voel je het samen?

Film: Gluckauf, r. Remy van Heugten, 2015 (genre: misdaad, drama, 98 min.)

Dit is duidelijk fictie, maar het gaat wel over de armoede in Limburg na de mijnsluitingen. Gluckauf is wat de mijnwerkers elkaar toewensten als ze afdaalden in de schachten: geluk met het boven komen. Een werkeloze man scharrelt, maakt schuld die hij niet kan afbetalen, wordt een voetveeg. Zijn zoon heeft grotere plannen.

De plot van Gluckauf
Limburg, een werkeloze ex-mijnwerker heeft een schuld bij een locale crimineel. Zijn relatie met zijn zoon komt onder druk als de zoon de crimineel aanbiedt de schuld van zijn vader af te gaan betalen.

Met: Johan Leysen, Ali Ben Horsting, Vincent van der Valk.

6. 22 november 2017.
Fictie als werkelijkheid.

Film: Happy end, r. Michael Haneke, 2017 (genre: Drama, vluchtelingencrisis, 107 min.)

Drama in een welgestelde familie uit Calais tegen de achtergrond van de vluchtelingencrisis.

De plot van Happy end
We laten ons verrassen door deze première.

Met: Isabelle Huppert, Jean-Louis Trintignant, Mathieu Kassovitz.

Weblog

Philosophy of the Arts, a blog by Rob van Gerwen